Nubwo itariki ya 1 Mutarama ari umunsi mukuru ukunze kwizihizwa mu bice byinshi by’isi nk’itangira ry’umwaka mushya, ibihugu n’imico bitandukanye byizihiza umwaka mushya ku matariki atandukanye.
Ibi biterwa ahanini n’ubwoko bw’amakalendari atandukanye akoreshwa ku isi, harimo amakalendari y’Abagatolika (Gregorian), amakalendari y’Abayahudi, ay’Abisilamu, ay’Abashinwa ndetse n’ay’Abahindu.
Muri iyi nkuru, turagaruka kuri bimwe mu bihugu n’imico byizihiza umwaka mushya ku matariki atandukanye na 1 Mutarama.
Ese Ibihugu Byose Byizihiza Umunsi Mukuru w’Umwaka Mushya ku Itariki ya 1 Mutarama?
Nubwo itariki ya 1 Mutarama ari umunsi mukuru mu bihugu byinshi, si ibihugu byose byizihiza umwaka mushya kuri iyi tariki, kuko imico itandukanye ikoresha amakalendari atandukanye mu kubara ibihe.
Bimwe mu bihugu bikoresha kalendari ya Gregorian (nk’uko itangira ku itariki ya 1 Mutarama), ariko hari ibindi byizihiza umwaka mushya ku matariki atandukanye bitewe n’imigenzo gakondo, imyemerere cyangwa amasezerano y’igihugu.
Reka turebe bimwe mu bihugu n’imico byizihiza umwaka mushya ku matariki atandukanye:
1. Ubushinwa - Umunsi Mukuru w’Umwaka w’Abashinwa (Chinese New Year)
• Itariki: Hagati ya 21 Mutarama na 20 Gashyantare (mu 2025, izaba ari ku 17 Gashyantare)
• Kalendari: Kalendari y’Ukwezi (Lunar Calendar)
Umunsi Mukuru w’Abashinwa, uzwi kandi nk’Iserukiramuco ry’Itangira ry’Impeshyi, ukurikiza kalendari y’ukwezi, bityo ukaba uhinduka buri mwaka, ukaba uba hagati ya 21 Mutarama na 20 Gashyantare.
Mu 2025, umunsi mukuru uzaba ku 17 Gashyantare. Uyu munsi mukuru wizihizwa hakorwa imihango y’ubusabane mu muryango, ibyokurya byiza, kurasa amasasu no gukora imihango isanzwe ifite ishingiro mu muco w’Abashinwa.
2. U Buhinde - Amatariki y’Umwaka Mushya Atandukanye
• Itariki: Irahinduka bitewe n’akarere n’imico, ariko amatariki akomeye ni:
o Diwali (Umwaka Mushya w’Abahindu) mu Mpera y’Ukuboza cyangwa Ugushyingo
o Gudi Padwa (Umwaka Mushya w’Abamarathi) muri Werurwe cyangwa Mata
o Baisakhi (Umwaka Mushya w’Abapunjabi) ku wa 13 cyangwa ku wa 14 Mata
U Buhinde bufite umuco udasanzwe wo kwizihiza umwaka mushya ku matariki atandukanye, bitewe n’akarere n’umuco wa buri gice cy’igihugu. Urugero, Diwali, umunsi w’umwaka mushya w’Abahindu, wizihizwa n’Abahindu benshi mu Mpera y’Ukuboza cyangwa Ugushyingo, bitewe na kalendari y’ukwezi. Ku rundi ruhande, Gudi Padwa, wizihizwa n’Abamarathi, uba muri Werurwe cyangwa Mata.
3. Isiraheli - Rosh Hashanah (Umwaka Mushya w’Abayahudi)
• Itariki: Nzeli cyangwa Ukwakira (mu wa 2025, izaba ku wa 15-17 Nzeli)
• Kalendari: Kalendari y’Abayahudi (Hebrew Calendar)
Muri Isiraheli, Umwaka Mushya w’Abayahudi, witwa Rosh Hashanah, wizihizwa mu itumba. Uba ku wa 1 Tishrei muri kalendari y’Abayahudi, ari na yo kalendari y’ubwoko bwa lunisolar. Muri 2025, Rosh Hashanah izaba hagati ya 15 na 17 Nzeli. Ni igihe cyo gusubiza amaso inyuma, gusenga no gukorana kw’imiryango, kandi ni umunsi utangiza Iminsi y’Umukiro (High Holy Days) muri bihe by’Abayahudi.
4. Irani - Nowruz (Umwaka Mushya w’Abaperesi)
• Itariki: 20-21 Werurwe (mu wa 2025, uzaba ku wa 20 Werurwe)
• Kalendari: Kalendari ya Solar Hijri
Nowruz, umwaka mushya w’Abaperziani (Abaperesi), wizihizwa muri Irani ndetse no mu bindi bihugu byahoze mu Bwami bw’Abami bw’Abaperesi. Uyu munsi uba mu gihe cy’ihinga ry’imboga, ugahurirana na vernal equinox (igihe cy’ihuriro ry’iminsi mikuru igeze kuri 12), kuri 20 cyangwa 21 Werurwe buri mwaka.
Mu wa 2025, Nowruz izaba ku wa 20 Werurwe. Ni umunsi mukuru ushingiye ku mateka ya Zoroastrianism kandi wizihizwa mu birori birimo imihango itandukanye ishingiye ku kugarura no guhindura ibintu bishya.
5. Etiyopiya - Enkutatash (Umwaka Mushya w’Abanyetiyopiya)
• Itariki: 11 Nzeli (cyangwa 12)
• Kalendari: Kalendari y’Abanyetiyopiya (Ethiopian Calendar)
Muri Etiyopiya, umwaka mushya wizihizwa ku wa 11 Nzeli (cyangwa ku wa 12) witwa Enkutatash. Kalendari yabo ikoresha amwe mu magambo yemewe, arimo kalendari ya Koptike, ikaba ifite amezi 13 kandi igira imyaka 7 ikurwa mu myaka isanzwe iri kuri Kalendari ya Gregorian, bivuze ko mu wa 2024 bari mu wa 2016, mu wa 2025 bazaba bari mu wa 2017. Uyu munsi wizihizwa hakorwa imihango y’idini, imbyino n’ibihembo by’umuganura.
6. Tayilande - Songkran (Umwaka Mushya w’Abatayilande)
• Itariki: 13-15 Mata
• Kalendari: Kalendari ya Solar (Buddhist Calendar)
Muri Tayilande, umwaka mushya wizihizwa muri Songkran, aho umunsi mukuru uba hagati ya 13 na 15 Mata. Iyi tariki isanzwe ijyanye na kalendari y’Ababudist.
Songkran izwi cyane ku mihango yo kunywa amazi, aho abantu basuka amazi ku bandi nk’ikimenyetso cyo gukuraho ibibi no kugira amahoro. Ni igihe cyo gusabana n’umuryango, kujya mu nsengero no kuzirikana inshuti n’abavandimwe.
7. Bangladesh - Pohela Boishakh (Umwaka Mushya w’Ababengali)
• Itariki: 14 Mata
• Kalendari: Kalendari y’Ababengali
Muri Bangladesh, umwaka mushya wizihizwa ku wa 14 Mata, witwa Pohela Boishakh. Iyi tariki ijya ku itariki ya 14 Mata kuri kalendari ya Gregorian. Hakorwa ibirori birimo akarasisi (parade), ibiryo by’umuco, imihango y’umuco ndetse no gusura umuryango n’inshuti.
8. Arabiya Sawudite - Umwaka Mushya w’Abisilamu (Islamic New Year)
• Itariki: Irahinduka (mu wa 2025, izaba ku wa 17 Nyakanga)
• Kalendari: Kalendari y’Abayisilamu (Hijri Calendar)
Mu Saudi Arabia n’ibindi bihugu by’Abisilamu, Umwaka Mushya w’Abisilamu wizihizwa hakurikijwe kalendari y’ukwezi (Hijri). Umwaka mushya wabo ugaragaza itangira ry’umwaka mushya kuri kalendari y’ukwezi. Iyi tariki ihinduka buri mwaka.
Uyu mwaka mushya wa Hijri ushyira itariki y’itangira ry’umwaka kuri kalendari ya luna, kandi itariki y’uyu munsi ihindagurika buri mwaka kuko kalendari ya Isilamu ari ngufi kurusha iya Geregoriya. Muri 2025, umwaka mushya w’Abayisilamu (umunsi wa 1 w’ukwezi kwa Muharram) uzaba ku wa 17 Nyakanga. Uyu munsi wizihizwa mu buryo bwo gusubiza amaso inyuma, gusenga, no kwibuka urugendo rwa Muhamadi kuva i Meca ajya i Medina (Hijra).
Ku Itariki ya 1 Mutarama 2025 Byifashe Bite?
Nta bwo ibihugu byose bizizihiza umwaka mushya ku itariki ya 1 Mutarama 2025 cyangwa ku yindi tariki yemewe ya kalendari ya Gregoriya.
Nubwo itariki ya 1 Mutarama ari umunsi uzwi ku isi hose nk’itangira ry’umwaka muri kalendari ya Gregoriya, itariki y’ukuri y’uko umwaka mushya wizihizwa iratandukana cyane, bitewe n’ubwoko bwa kalendari ikoreshejwe:
• Ubushinwa: Umwaka mushya w’Abashinwa muri 2025 uzaba ku wa 17 Gashyantare.
• Isirayeli: Umwaka mushya w’Abayahudi (Rosh Hashanah) uzaba muri Nzeri 2025.
• Irani: Nowruz izaba ku wa 20 Werurwe.
• Tailandi: Ibirori bya Songkran bizaba muri Mata.
• Etiyopiya: Umwaka mushya w’Abanyetiyopiya (Enkutatash) uzaba muri Nzeri.
• Sawudi Arabiya: Umwaka mushya w’Abayisilamu uzaba ku wa 17 Nyakanga.
Bityo, nubwo itariki ya 1 Mutarama ari umunsi mpuzamahanga w’itangira ry’umwaka kuri kalendari ya Gregoriya, ibihugu byinshi bizizihiza umwaka mushya wabo ku matariki atandukanye bitewe n’ubwoko bw’amakalendari akoreshwa mu bihugu byabo.
